Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, do spadku po zmarłym powołane są jego dzieci oraz małżonek. Ustawowo dziedziczą oni w sposób równy, z zastrzeżeniem, że część należna mężowi lub żonie spadkodawcy musi wynosić przynajmniej jedną czwartą spadku. Może jednak dojść do sytuacji, w której spadkodawca za swego życia przepisze w testamencie całość majątku wyłącznie na jednego z prawnych spadkobierców bądź na inną osobę. W takiej sytuacji osoby ustawowo uprawnione do części spadku mogą ubiegać się o tzw. zachowek.

Co to jest zachowek?

Mianem zachowku określamy instytucję prawa spadkowego, która zapewnia członkom rodziny zmarłego prawo do ubiegania się o wypłatę części masy spadkowej także w sytuacji, gdy nie zostali oni uwzględnieni w testamencie. Na pytanie, co to jest zachowek, możemy więc odpowiedzieć, że to instytucja zapewniająca ochronę najbliższym osoby zmarłej.

Przepisanie majątku za życia a zachowek

W celu wytłumaczenia, kiedy należy się zachowek, posłużmy się przykładem. Jeśli ojciec, który miał dwóch synów, za życia przepisał cały swój majątek wyłącznie jednemu z nich, przez co drugi nie nabył w wyniku spadkobrania żadnego majątku po swym zmarłym ojcu, poszkodowany jest uprawniony do żądania od brata wypłaty zachowku po rodzicu. Dlatego też, omawiając kwestię darowizna a zachowek, czy też zachowek po rodzicach a akt notarialny, musimy zaznaczyć, że prawo polskie umożliwia pewną ingerencję w rozporządzenia wydane przez spadkodawcę za życia. 

Niektóre osoby z przyczyn oczywistych mogą jednak zastanawiać się, jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny. Czy to w ogóle możliwe? Tak, jest to wykonalne, ale tylko jeśli spadkobierca postanowi zapisać nieruchomości danej osobie w zamian za dożywotnie utrzymanie i opiekę. Kwestia umowa dożywocia a zachowek wygląda następująco – po sporządzeniu aktu notarialnego nabywca nieruchomości zabezpiecza się przed ewentualnością zapłaty zachowku, spadkodawca zaś – zyskuje gwarancję dożywotniej pielęgnacji.

Komu należy się zachowek?

O otrzymanie zachowku mogą ubiegać się osoby, które zgodnie z prawem polskim dziedziczą, czyli zstępni spadkobiercy zmarłego (zachowek po rodzicach należy się ich dzieciom, zachowek po dziadkach wnukom, jeśli ich rodzice nie żyją) oraz współmałżonek spadkodawcy (związek małżeński musi trwać w chwili śmierci spadkodawcy).

Komu należy się zachowek w sytuacji, gdy osoba zmarła nie miała dzieci ani współmałżonka? W takich okolicznościach przysługuje on jej rodzicom. Istnieje jeszcze jedna ważna kwestia, którą należy w tym miejscu poruszyć, a mianowicie – wydziedziczenie a zachowek. Jeśli bowiem osoby uprawnione do otrzymania spadku na mocy testamentu zmarłego zostaną wydziedziczone, tracą one prawo do zachowku.

Jak obliczyć zachowek?

Wysokość kwoty przysługującej osobie uprawnionej z tytułu zachowku zależy m.in. od jej wieku. Jak obliczyć zachowek? Osoba małoletnia lub trwale niezdolna do podjęcia pracy zarobkowej może liczyć na dwie trzecie wartości udziału spadkowego ustawowo przypadającego jej z tytułu dziedziczenia. Osobom pełnoletnim i zdolnym do pracy należy się natomiast jedna druga kwoty udziału spadkowego.

Podatek od zachowku

Jeśli otrzymana przez uprawnionego kwota zachowku przekracza 9637 zł, Urząd Skarbowy nalicza od otrzymanych pieniędzy podatek. Podatek od zachowku wynosi tyle samo co  podatek od spadku, który zależy od grupy podatkowej. Jeśli jednak osoba, która otrzymała zachowek, zgłosi w ciągu pół roku fakt otrzymania pieniędzy do US, może liczyć na ulgę podatkową.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Przedawnienie roszczenia o zachowek ma miejsce po upływie 5 lat, licząc od ogłoszenia testamentu zmarłego. Należy jednak uwzględnić, że bieg przedawnienia nie może być uznany za rozpoczęty, jeśli osoba uprawniona nie poznała treści testamentu i tym samym nie dowiedziała się o przysługującym jej prawie.

W przypadku dodatkowych pytań związanych z instytucją zachowku – zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią.